Witaminy rozpuszczalne w tłuszczach
Witamina A (retinol, beta-karoten, prowitamina A, akseroftol)
Witamina A, została oznaczona pierwszą literą alfabetu, ponieważ została odkryta jako jedna z pierwszych w 1931 roku, a od 1947 roku zaczęto ją syntetyzować w laboratoriach. Takim podstawowym objawem niedoboru tej witaminy jest popularnie nazywana” kurza ślepota”, która polega na gorszym widzeniu podczas zmierzchu. Schorzenie to było już znane w Starożytności, wówczas to ludzie zauważyli, że spożywanie gotowanej wątroby prowadzi do wyleczenia niniejszej dolegliwości.
Witamina A jest jasnożółtym olejem rozpuszczalnym w tłuszczach, nierozpuszczalnym w wodzie. Łatwo utlenia się w powietrzu i jest wrażliwa na działanie promieniowania ultrafioletowego.
Witamina A i jej różne chemiczne formy (aldehydowe, estrowe, kwasowe) występują tylko w produktach pochodzenia zwierzęcego, takich jak:
- wątroba
- tran z rybiej wątroby
- żółtko jaja
- mleko
- masło.
Prowitamina A, to cała grupa związków, określanym karetonoidami, występujących tylko w świecie roślinnym, w czerwonych i żółtych owocach oraz warzywach:
- marchewce
- dyni
- brzoskwiniach
- morelach
oraz ciemno zielonych częściach warzyw:
- szpinaku
- brokułów
- jarmużu
- sałaty.
Wśród karotenoidów za najważniejszy uważa się β-karoten (prowitamina A). Ponieważ właśnie β-karoten w ścianie jelita cienkiego jest przekształcany enzymatycznie w dwie cząsteczki retinolu.
Tłuszcze roślinne oraz smalec nie zawierają witaminy A, tłuszcze roślinne wspomagają jej przyswajanie.
Witamina A i jej niektóre działanie:
- główna jej funkcja to udział w procesie widzenia
- wywiera wpływ na czynniki odpornościowe ustroju, dlatego tez często określana jest jako witamina „antyinfekcyjna”
- bierze udział w budowie i wspomaganiu naturalnych barier chroniących, wspomaga naturalny system samoobrony organizmu przed zakażeniami i chorobami
- bierze udział w przemianie ogólnoustrojowej, a zwłaszcza w metabolizmie białek, co warunkuje prawidłowe rogowacenie nabłonka
- jest niezbędna do utrzymania w dobrym stanie rogówki oka
- utrzymuje w dobrym stanie wszystkie błony śluzowe przewodu pokarmowego, przewodu moczowego, układu rozrodczego, skóry płuc
- w okresie wzrostu bierze udział w tworzeniu szkliwa nazębnego oraz w procesie rozstawienia uzębienia
- warunkuje prawidłowy wzrost, rozwój oraz funkcjonowanie komórek naskórka
- w przypadku niedoboru witaminy A, komórki naskórka są mało odporne na infekcje, co może prowadzić do trudno gojących się ran, chorobliwych zmian skóry i błon śluzowych.
Witamina A w kosmetyce w kosmetyce przyczynia się do podwyższenia bariery ochronnej skóry, zapobiega wysychaniu czy rogowaceniu nabłonka. Często jej objawem jest gęsia skórka występująca zwłaszcza na ramionach oraz okolicy łokci i kolan.
Prawidłowe stężenie retinolu w osoczu wynosi 30-40 µg/100 ml. Hipowitaminoza A objawia się spadkiem stężenia retinolu poniżej 15 µg/100 ml.
Spożywanie olejów tłoczonych na zimno z produktami bogatymi naturalnie w witaminę A wspomaga jej przyswajanie, ponieważ Witamina A jest rozpuszczalna w tłuszczach.
Witamina D (kalcyferol)
Witamina D (jako witamina D2, czyli ergokalcyferol i witamina D3, czyli cholekalcyferol). Witamina D syntetyzowana jest przez organizm, pod wpływem światła słonecznego w skórze człowieka. Niektórzy twierdzą, ze 10 minut słonecznej kąpieli codziennie w czasie letnich miesięcy zapewnia odpowiednią dawkę tej witaminy na cały rok.
Witamina D występuje w produktach takich jak:
- tranie z wątroby ryb
- sardynkach
- makrelach
- śledziach
- łososiach
- tuńczykach
- żółtku jaja
- wątrobie
- mleku i jego przetworach, głównie w formie prowitaminy, która przetwarzana jest w wątrobie, nerkach i skórze we właściwą formę witaminy D.
Witamina D i jej niektóre działanie:
- pełni dużą rolę w regulowaniu przemiany wapnia i fosforu oraz tworzeniu kości i zębów
- wzmaga wchłanianie wapnia i fosforu z jelit, a także hamuje ilość wapnia wydalanego z organizmu
- jest konieczna przy formowaniu układu szkieletowego
- pośrednio wpływa na prawidłowe przewodzenie nerwowe oraz pracę serca.
- zwiększa napięcie naskórka
- zapewnia szybsze zabliźnianie skaleczeń skórnych
- niedobór witaminy D powoduje krzywicę u dzieci oraz odwapnienie kości u dorosłych
Witamina E (tokoferole „witamina młodości”)
Nazwa witaminy E – tokoferol, wywodzi się z greckiego thokos co oznacza potomstwo i phero co oznacza rodzę, niosę. Została odkryta 1922 podczas badań wpływu diety na płodność.
W skład nazwy witamina E wchodzi 8 związków, 4 tokoferole i 4 tokotrienole. Spośród nich największą aktywność wykazuje α-tokoferol. Jest on również najlepiej przyswajalny przez organizm człowieka. Witamina E jest najczęściej ekstrahowana z kiełków pszenicy i kukurydzy lub jest otrzymywana syntetycznie.
Witamina E najczęściej występuje w:
- olejach roślinnych (słonecznikowym, rzepakowym)
- jajach
- migdałach
- orzechach włoskich i ziemnych
- kiełkach pszenicy
- mące pełnoziarnistej
- mleku
- brukselce i innych warzywach zielonych.
Witamina E i jej niektóre działanie:
- pełni w organizmie ważną funkcję ochronną, zabezpieczając przed utlenianiem m.in. inne witaminy, enzymy, lipidy i hormony (stwierdzona, że każda komórka naszego ciała atakowana jest przez wolne rodniki ok. 10.000 razy dziennie, którym przypisuje się rolę promotorów procesu starzenia się organizmu)
- chroniąc krwinki czerwone jednocześnie wspomaga proces oddychania komórek i wpływa na prawidłowe funkcjonowanie i utrzymanie wysokiej wydolności mięśni, likwiduje nocne skurcze łydek spowodowane słabym krążeniem krwi poniżej kolan
- pobudza produkcję substancji zakrzepowych, zmniejszając prawdopodobieństwo zawału i innych chorób układu krążenia
- niezbędna u mężczyzn do prawidłowej produkcji spermy, niedobór witaminy E może powodować bezpłodność
- pomaga również w leczeniu dolegliwości skórnych, takich jak:
- zaabsorbowana przez warstwę rogową naskórka może hamować proces starzenia się skóry
- zapobiega powstawaniu i w pewnym stopniu pomaga usuwać tzw. plamy starcze czyli przebarwienia skóry pojawiające się u osób starszych (głownie na dłoniach)
- przyspiesza powstawanie nowej tkanki po oparzeniach czy innych zranieniach
- pomaga zwalczać grzybicę
- przy miejscowym zastosowaniu poprawia ukrwienie skóry, wzmacnia tkankę łączną i polepsza wykorzystanie tlenu w komórkach
- kumuluje się we włosach i poprawia ich kondycję (zwłaszcza włosów rozjaśnionych).
Witamina E w preparatach kosmetycznych jest naturalnym konserwantem tłuszczowych składników receptury kosmetycznej oraz chroni inne wrażliwe składniki kosmetyków.
Witamina K (filochinon, witamina przeciwkrwotoczna)
Witaminę K1 (filochinon) pozyskuje się z pożywienia, K2 (menachinon) jest produkowana przez bakterie jelitowe żyjące w jelicie grubym człowieka, natomiast witamina K3 (menadion) jest produkowana sztucznie.
Witamina K najczęściej występuje w ciemnozielonych liściach warzyw takich jak:
- jarmużu
- szpinaku
- brukselce
- sałacie
oraz:
- mleku
- jogurcie
- jajach
- mięsie
- w oleju rzepakowym tłoczonym na zimno (spożycie ok. 2 łyżek oleju dziennie pokrywa zapotrzebowanie na tę witaminę w ok. 50%).
Witamina K występująca w naturalnej postaci ma silne działanie zdrowotne.
Witamina K i jej niektóre działanie:
- zwiększa krzepliwość krwi a jej niedobór powoduje nadmierne krwawienia
- posiada właściwości przeciwbakteryjne oraz przeciwgrzybicze
- ponadto badania ostatnich lat wskazują na działanie profilaktyczne i lecznicze względem osteoporozy.
Zapasy witaminy K wystarczają zwykle na ok. 8 dni.
Bibliografia:
- Helena Puzanowska-Tarasiewicz dr Agnieszka Z. Wilczewska „Podstawy chemii kosmetycznej”, WSKiOZ w Białymstoku, Białystok 2006
- Arct, S. Majewski, K. Pytkowska „Kosmetyczne zastosowanie witamin A i E, Pielęgnacja i suplementacja”, WSZKiPZ w Warszawie, Warszawa 2003
- Jarosz M.: Normy żywienia człowieka. IŻŻ, Warszawa, 2012
- Karmańska, B. Karwowski.: Rola witaminy K w metabolizmie kości. CHEM. TOKSYKOL. – XLVIII, 2015, 1, str. 106 – 115
