Witamina A (retinol, beta-karoten, prowitamina A, akseroftol)

Witamina A, została oznaczona pierwszą literą alfabetu, ponieważ została odkryta jako jedna z pierwszych w 1931 roku, a od 1947 roku zaczęto ją syntetyzować w laboratoriach. Takim podstawowym objawem niedoboru tej witaminy jest popularnie nazywana” kurza ślepota”, która polega na gorszym widzeniu podczas zmierzchu. Schorzenie to było już znane w Starożytności, wówczas to ludzie zauważyli, że spożywanie gotowanej wątroby prowadzi do wyleczenia niniejszej dolegliwości.

Witamina A jest jasnożółtym olejem rozpuszczalnym w tłuszczach, nierozpuszczalnym w wodzie. Łatwo utlenia się w powietrzu i jest wrażliwa na działanie promieniowania ultrafioletowego.

Witamina A i jej różne chemiczne formy (aldehydowe, estrowe, kwasowe) występują tylko w produktach pochodzenia zwierzęcego, takich jak:

• wątroba
• tran z rybiej wątroby
• żółtko jaja
• mleko
• masło.

Prowitamina A, to cała grupa związków, określanym karetonoidami, występujących tylko w świecie roślinnym, w czerwonych i żółtych owocach oraz warzywach:

• marchewce
• dyni
• brzoskwiniach
• morelach

oraz ciemno zielonych częściach warzyw:

• szpinaku
• brokułów
• jarmużu
• sałaty.

Wśród karotenoidów za najważniejszy uważa się β-karoten (prowitamina A). Ponieważ właśnie β-karoten w ścianie jelita cienkiego jest przekształcany enzymatycznie w dwie cząsteczki retinolu.

Tłuszcze roślinne oraz smalec nie zawierają witaminy A, tłuszcze roślinne wspomagają jej przyswajanie.

Witamina A i jej niektóre działanie:

• główna jej funkcja to udział w procesie widzenia
• wywiera wpływ na czynniki odpornościowe ustroju, dlatego tez często określana jest jako witamina „antyinfekcyjna”
• bierze udział w budowie i wspomaganiu naturalnych barier chroniących, wspomaga naturalny system samoobrony organizmu przed zakażeniami i chorobami
• bierze udział w przemianie ogólnoustrojowej, a zwłaszcza w metabolizmie białek, co warunkuje prawidłowe rogowacenie nabłonka
• jest niezbędna do utrzymania w dobrym stanie rogówki oka
• utrzymuje w dobrym stanie wszystkie błony śluzowe przewodu pokarmowego, przewodu moczowego, układu rozrodczego, skóry płuc
• w okresie wzrostu bierze udział w tworzeniu szkliwa nazębnego oraz w procesie rozstawienia uzębienia
• warunkuje prawidłowy wzrost, rozwój oraz funkcjonowanie komórek naskórka
• w przypadku niedoboru witaminy A, komórki naskórka są mało odporne na infekcje, co może prowadzić do trudno gojących się ran, chorobliwych zmian skóry i błon śluzowych.

Witamina A w kosmetyce w kosmetyce przyczynia się do podwyższenia bariery ochronnej skóry, zapobiega wysychaniu czy rogowaceniu nabłonka. Często jej objawem jest gęsia skórka występująca zwłaszcza na ramionach oraz okolicy łokci i kolan.

Prawidłowe stężenie retinolu w osoczu wynosi 30-40 µg/100 ml. Hipowitaminoza A objawia się spadkiem stężenia retinolu poniżej 15 µg/100 ml.

Spożywanie olejów tłoczonych na zimno z produktami bogatymi naturalnie w witaminę A wspomaga jej przyswajanie, ponieważ Witamina A jest rozpuszczalna w tłuszczach.

 

Witamina D (kalcyferol)

Witamina D (jako witamina D₂, czyli ergokalcyferol i witamina D₃, czyli cholekalcyferol). Witamina D syntetyzowana jest przez organizm, pod wpływem światła słonecznego w skórze człowieka. Niektórzy twierdzą, ze 10 minut słonecznej kąpieli codziennie w czasie letnich miesięcy zapewnia odpowiednią dawkę tej witaminy na cały rok.

Witamina D występuje w produktach takich jak:

• tranie z wątroby ryb
• sardynkach
• makrelach
• śledziach
• łososiach
• tuńczykach
• żółtku jaja
• wątrobie
• mleku i jego przetworach, głównie w formie prowitaminy, która przetwarzana jest w wątrobie, nerkach i skórze we właściwą formę witaminy D.

 

Witamina D i jej niektóre działanie:

• pełni dużą rolę w regulowaniu przemiany wapnia i fosforu oraz tworzeniu kości i zębów
• wzmaga wchłanianie wapnia i fosforu z jelit, a także hamuje ilość wapnia wydalanego z organizmu
• jest konieczna przy formowaniu układu szkieletowego
• pośrednio wpływa na prawidłowe przewodzenie nerwowe oraz pracę serca.
• zwiększa napięcie naskórka
• zapewnia szybsze zabliźnianie skaleczeń skórnych
• niedobór witaminy D powoduje krzywicę u dzieci oraz odwapnienie kości u dorosłych

 

Witamina E (tokoferole „witamina młodości”)

Nazwa witaminy E – tokoferol, wywodzi się z greckiego thokos co oznacza potomstwo i phero co oznacza rodzę, niosę. Została odkryta 1922 podczas badań wpływu diety na płodność.

W skład nazwy witamina E wchodzi 8 związków, 4 tokoferole i 4 tokotrienole. Spośród nich największą aktywność wykazuje α-tokoferol. Jest on również najlepiej przyswajalny przez organizm człowieka. Witamina E jest najczęściej ekstrahowana z kiełków pszenicy i kukurydzy lub jest otrzymywana syntetycznie.

Witamina E najczęściej występuje w:

• olejach roślinnych (słonecznikowym, rzepakowym)
• jajach
• migdałach
• orzechach włoskich i ziemnych
• kiełkach pszenicy
• mące pełnoziarnistej
• mleku
• brukselce i innych warzywach zielonych.

Witamina E i jej niektóre działanie:

• pełni w organizmie ważną funkcję ochronną, zabezpieczając przed utlenianiem m.in. inne witaminy, enzymy, lipidy i hormony (stwierdzona, że każda komórka naszego ciała atakowana jest przez wolne rodniki ok. 10.000 razy dziennie, którym przypisuje się rolę promotorów procesu starzenia się organizmu)
• chroniąc krwinki czerwone jednocześnie wspomaga proces oddychania komórek i wpływa na prawidłowe funkcjonowanie i utrzymanie wysokiej wydolności mięśni, likwiduje nocne skurcze łydek spowodowane słabym krążeniem krwi poniżej kolan
• pobudza produkcję substancji zakrzepowych, zmniejszając prawdopodobieństwo zawału i innych chorób układu krążenia
• niezbędna u mężczyzn do prawidłowej produkcji spermy, niedobór witaminy E może powodować bezpłodność
• pomaga również w leczeniu dolegliwości skórnych, takich jak:
  • zaabsorbowana przez warstwę rogową naskórka może hamować proces starzenia się skóry
  • zapobiega powstawaniu i w pewnym stopniu pomaga usuwać tzw. plamy starcze czyli przebarwienia skóry pojawiające się u osób starszych (głownie na dłoniach)
  • przyspiesza powstawanie nowej tkanki po oparzeniach czy innych zranieniach
  • pomaga zwalczać grzybicę
  • przy miejscowym zastosowaniu poprawia ukrwienie skóry, wzmacnia tkankę łączną i polepsza wykorzystanie tlenu w komórkach
  • kumuluje się we włosach i poprawia ich kondycję (zwłaszcza włosów rozjaśnionych).

Witamina E w preparatach kosmetycznych jest naturalnym konserwantem tłuszczowych składników receptury kosmetycznej oraz chroni inne wrażliwe składniki kosmetyków.

 

Witamina K (filochinon, witamina przeciwkrwotoczna)

Witaminę K₁ (filochinon) pozyskuje się z pożywienia, K₂ (menachinon) jest produkowana przez bakterie jelitowe żyjące w jelicie grubym człowieka, natomiast witamina K₃ (menadion) jest produkowana sztucznie.

Witamina K najczęściej występuje w ciemnozielonych liściach warzyw takich jak:

• jarmużu
• szpinaku
• brukselce
• sałacie

oraz:

• mleku
• jogurcie
• jajach
• mięsie
• w oleju rzepakowym tłoczonym na zimno (spożycie ok. 2 łyżek oleju dziennie pokrywa zapotrzebowanie na tę witaminę w ok. 50%).

Witamina K występująca w naturalnej postaci ma silne działanie zdrowotne.

Witamina K i jej niektóre działanie:

• zwiększa krzepliwość krwi a jej niedobór powoduje nadmierne krwawienia
• posiada właściwości przeciwbakteryjne oraz przeciwgrzybicze
• ponadto badania ostatnich lat wskazują na działanie profilaktyczne i lecznicze względem osteoporozy.

Zapasy witaminy K wystarczają zwykle na ok. 8 dni.

 

 

 

Bibliografia:

1. Helena Puzanowska-Tarasiewicz dr Agnieszka Z. Wilczewska „Podstawy chemii kosmetycznej”, WSKiOZ w Białymstoku, Białystok 2006
2. Arct, S. Majewski, K. Pytkowska „Kosmetyczne zastosowanie witamin A i E, Pielęgnacja i suplementacja”, WSZKiPZ w Warszawie, Warszawa 2003
3. Jarosz M.: Normy żywienia człowieka. IŻŻ, Warszawa, 2012
4. Karmańska, B. Karwowski.: Rola witaminy K w metabolizmie kości. CHEM. TOKSYKOL. – XLVIII, 2015, 1, str. 106 – 115